یادداشتی بر کتاب ایران بین دو انقلاب یرواند آبراهامیان

مشخصات نسخه ای که من خواندم:

ایران بین دو انقلاب؛ در آمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران معاصر

چاپ بیست و یکم تهران 1392

نوشته ی یرواند آبراهامیان

ترجمه احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی

نشر نی

قیمت 27600 تومان

708 صفحه

شابک: 4-363-313-964

کتاب ایران بین دو انقلاب یکی از شاهکار های دکتر یرواند آبراهامیان استاد ایرانی الاصل تاریخ در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. در یادداشت پشت کتاب آمده:

" آبراهامیان در این کتاب به تحلیل تاثیرات متقابل سازمانهای سیاسی ونیرو های اجتماعی ایران از سده نوزدهم میلادی تا انقلاب اسلامی 1357 می پردازد. نیرو های اجتماعی را به گروه های قومی و طبقات اجتماعی تقسیم میکند و با توجه به دستاورد های جامعه شناسان تاثیرات نظام های سیاسی بر نظام های اجتماعی را بررسی می کند. آبراهامیان کارش را با تبیین ساختار اجتماعی-سیاسی دوره قاجار و علل و پیامد های انقلاب مشروطیت آغاز می کند با بررسی دوره رضا شاه و سقوط او وسالهای بحرانی شهرور 20 تا مرداد 1332 ادامه می دهد و بر این دوره به ویژه تاثیر و تاثر نیرو های سیاسی ریشه یابی علل وقوع انقلاب و نیرو های موثر این دوره را تجزیه و تحلیل می کند و این گونه نتیجه میگیرد که علت قوع انقلاب توسعه ناهمگونی بود که رژیم محمد رضا شاه خواه ناخواه در پیش گرفته بود. آبراهامیان با بررسی نقش مهم اسلام و نیز نقش تعیین کننده شخص امام خمینی در پیروزی انقلاب بررسی اش را به پایان می برد. بی گمان ایران بین دو انقلاب کتابی منحصر به فرد در بررسی تاریخ هفتاد ساله ایران است."

علت این انحصار مطلب انحصار منابعیست که آبراهامیان از آن ها استفاده کرده است. منابع منحصر به فردی که برای اولین بار توسط وی از کتاب خانه های مخفی بریتانیا بیرون کشیده شده و در نگارش این کتاب از آن ها بهره گرفته است. یکی از دیگر دلایلی که این کتاب را ارزشمند ساخته دید بی طرف پرفسور آبراهامیان در نگارش تاریخ است. در این کتاب در جایی از فضایل نخستین شاه پهلوی می گوید و در جایی دیگر از رذایل وی در جایی مصدق را منجی مردم می داند و در برهه ای دیگر وی را ناقض رای مردم بطوریکه مجلس را منحل می کند و روزنامه ها را  می بندد و جلوی رای گیری را میگرد. در جایی به خوبی های تشکیل یک حکومت خود مختار در آذربایجان اشاره می کند و از آبادانی هایی می گوید که در دولت پیشه وری روی داد در عصری دیگر به خیانت های برخی اعضای فرقه می پردازد و از وابستگی آنها به شوروی می گوید همین مساله ناب است که در دیگر کتاب های تاریخ نمی توان مثالش را یافت همواره نویسندگان تاریخ معاصر یا مصدقی بوده اند یا ضد آن، یا طرفدار پهلوی بوده اند یا ضد آن، یا ملی گرایان ایرانیست بوده اند یا ملیت گرایان ترکیست. و هیچگاه انتظار نداشته باشید این نویسندگان نیمه دیگر را به شما نشان دهند.

ترجمه این عنوان ( البته اگر دخلی در آن انجام نشده باشد.) ترجمه ای روان است و حتی برخی نقل قول ها که در روزنامه ها و غیره ثبت شده با نگارش اصل آن آورده شده و به ترجمه خالی آن اکتفا نگردیده که در جذابیت اثر افزوده.

یکی از مهم ترین مسائلی که از این کتاب آموختم شیوه مطالعه تاریخ است که در مطلبی دیگر کاملا به آن پرداخته ام. یکی دیگر از مسائلی که از این کتاب آموخته ام آشنایی با مفاهیم ارزشمندی که پشت گرد تاریخ مخفی مانده بودند مانند تفکرات ملی گرایان آذربایجانی و نیز تفکرات خاص مارکسیستی در دل جریان هایی مانند حزب توده که متاسفانه این روز ها کمتر کسی از تجارب آن سال ها استفاده می کند.

در نهایت مطالعه آن را به علاقه مندان به تاریخ معاصر اکیدا پیشنهاد میکنم.

در همین راستا کتاب تحولات سیاسی و اجتماعی ایران نوشته دکتر علیرضا ازغندی را در دستور کار دارم تا به زودی مطالعه کنم ان شاء الله ببینیم چه می شود. :)

کنکاشی بر عُِرضه، کمونیسم، اقتصاد و آرمانشهر

همه چیز از یک جمله روی پروفایل یک آدمی در یک کجای دنیا شروع شد
نوشته بود عید من زمانیست که دسترنج یک سال دهقان شام یک شب پادشاه نباشد.
راست میگوید؟ جمله قشنگی است؟ بااجازه شیر میکنم؟
راستش متفکران به این آسانی از روی این جمله عبور نمیکنند. آن ها در طول تاریخ سوال های جالبی در این باره از خود پرسیده اند:
- آیا شدنیست انسان ها به سطح یکسانی از کیفیت زندگی برسند؟
- آیا فقرا هر روز فقیر تر و ثروتمندان هر روز ثروتمند تر می شوند؟
- آیا روند فقیر تر شدن فقرا و ثروتمند تر شدن اغنیا مخالف قانون طبیعت است؟
- آیا باید با راهکار هایی جلوی این فرآیند را گرفت؟ آن راهکار ها چیست؟

و صد ها هزار سوال دیگر که همگی این را می پرسند که آیا اتوپیا(آرمانشهر) به دست آمدنی است.

اینکه همه انسان ها در نزد خدا جایگاهی یکسان دارند الا در تقوایشان سخن درستیست. پس همه انسان ها حق دارند غذا های خوبی بخورند زندگی آرامی داشته باشند و به آرزو هایشان برسند. دکتر نیلی میگوید: «چرا اقتصاد پدید آمد؟ بخاطر محدودیت منابع» همه چیز از همین جا شروع میشود. اگر در خانه ای 4 نفره سه میوه وجود داشته باشد که قابلیت تقسیم هم ندارند. تکلیف چیست؟ یا میوه ها باید خراب شوند و هیچ کس از آنها استفاده نکند یا اینکه یک نفر از میوه نخورد تا بقیه از آن لذت ببرند. در اینجا بالاجبار در تقسیم منابع به تصادف یا به شایستگی یا سایر دلایل یک گروه از دسترسی به منابع باز می ماند. گاهی در خانه ای چهار نفره 5 میوه وجود دارد و اولی یک میوه میخورد دومی هم یک میوه سوم 3 میوه و برای چهارمی هیچ میوه ای باقی نمی ماند. به این میگویند ناعدالتی در توزیع. اما به راستی همیشه این یک ناعدالتی است؟ تصور کنید نفر سوم کل روز را مشغول کار و تلاش بوده و نفر چهارم کل روز را خواب بوده در پایان روز آیا به عدالت است که در آمدی مساوی به این دو نفر داده شود؟

اینجاست که پای "عرضه" به میان می آید...

هاشمی طبا از کاندیدا های دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری هفته گذشته در پاسخ به اعلان اموال و در پاسخ به قالیباف که گفته بود هیچگاه تجارت نکرده و ثروتی ندارد گفته بود کسی که ثروت ندارد عرضه کسب ثروت نداشته است.

این جمله به خیلی ها بر خورده بود. راستش به من هم بر خورد و ناراحت هم شدم. نه مثل بقیه از آقای هاشمی طبا بلکه از خودم ناراحت شدم. خوب درست است که بعضی از پولدار ها از راه های نا مشروع به ثروت رسیده اند اما افراد زیادی را نیز می شناسم که عرضه داشتند و به جایگاهی رسیدند. این عرضه چرا در برخی ها نیست؟

از آقای بیل گیتس صاحب شرکت مایکروسافت نقل شده که گفته بودند اگر همه دارایی های جهان را بین آدم ها تقسیم کنیم. چیزی حدود بیست سال طول میکشد و بعد وضعیت به شرایط فعلی باز می گردد. یعنی آن ها که عرضه جذب سرمایه دارند سرمایه دار می شوند و آنانکه این عرضه را ندارند مالباخته و به قول نظام فراماسونری تبدیل به بردگان همیشه بدهکار می شوند. آنها برای شرکت های بزرگ تر کار میکنند پول میگیرند و اجناس تولیدی همان شرکت ها را نیز از بازار میخرند. چون قسمتی از پول ارزش افزوده خود را به صاحب کار و صاحب کارخانه می دهند پس بنا بر این دستمزد خود را به صورت ناقص دریافت میکنند و چون پول دریافتی را دوباره از طریق بازار به صاحب کارخانه می دهند. در واقع این یک چرخه کامل نیست و هر بار شما کمی فقیر تر از قبل می شوید. این چرخه ناقص است و باعث می شود سرمایه ها در شرکت های بزرگ تجمیع یابد.

در سال های 1880 و چند دهه بعد از آن میزان سرمایه در ایالات متحده به حدی رسید که سرمایه داران برای سرمایه گذاری مجدد دچار مشکل شدند و شروع به خروج سرمایه های خود از خاک آمریکا کردند. کارل مارکس این نقص را یافت و پیش بینی کرد بدهی ها آنقدر زیاد می شود که پرولتاریا این کارگران فقیر علیه بورژوا آن سرمایه داران که هیچ ارزش افزوده ای تولید نمیکنند می شورند و حق خود را از آن ها میگیرند در این دوره باید نظام کمونیستی راه انداخت تا ابزارهای تولیدی جامعه به طور مشترک اداره شوند و کارگران پرولتاریا از صد در صد ارزش افزوده تولیدی خود بهره مند شوند و مقداری از آن را به بورژوا ها ندهند.

 

کارل مارکس زندگی اولیه انسان را کمونیستی میدانست. کمون کمون ، درست مثل مورچه ها، هیچکس صاحب زمین ها و غذا ها نیست. هر کمون مورچه ها که تلاش بیشتری کنند و غذا های بیشتری جذب کنند موفق ترند و هیچ کس قسمتی از غذای جمع آوری شده را به صاحب زمین ها نمیدهد. بعد از آن که انسان آموخت تصاحب کند همه چیز را تصاحب کرد حتی خود انسان ها را و عصر برده داری آغاز شد.
بعد ها برده هایی علیه اربابان خود شوریدند و عصر نوینی را رقم زدند. حالا آنها حقوق بیشتری داشتند می توانستند ازدواج کنند خانه مستقل داشته باشند اما باید تحت نظر ارباب خود و روی زمین های او کار میکردند و حق مهاجرت نداشتند. به این دوره دوره ی فئودالی می گفتند. بعد ها با انقلاب صنعتی عصر سرمایه داری یا کاپیتالیسم شروع شد. شما آزاد تر از دوره ی فئودالیته بودید میتوانستید حریم خصوصی خود را داشته باشید ازدواج اموال و همه چیز حتی میتوانستید آزادانه مهاجرت کنید اما در هر جای دنیا که ساکن شوید مجبور بودید در یکی از کارخانه ها مشغول به کار شوید. کار خانه هایی که قسمتی از در آمد ارزش افزوده شما را می گرفتند. کارل مارکس عصر بعدی را دوباره عصر کمونیسم می نامد و میگوید در این دوره شما علاوه بر اینکه آزادی های قبلی را داریددیگر هیچ قسمتی از در آمد خود را به کسی نمیدهید این آخرین دوره اقتصادی بشر و بهترین روش تقسیم منابع است. هر کس به میزانی که کار میکند حقوق دریافت میکند و هیچ کس از کار کردن دیگران حقی دریافت نمیکند.

شعار هایی خوش رنگ و لعاب که نیمی از جهان را در قرن 19 به کام خود کشید. کوبا کره شمالی آلمان شرقی چین ونزوئلا و بزرگترین کشور کمونیستی جهان جماهیر متحده شوروی سوسیالیستی
مادر کائنات خواست تا به بهترین نحو ممکن کاپیتالیسم و کمونیسم را با هم مقایسه کنیم پس آلمان و کره را به دو نیمه تقسیم کرد تا قابل مقایسه باشد . همگان دیدند که هر جا مارکسیسم قدم گذاشت فقر و دیکتاتوری را با خود به ارمغان آورد. مردم در کشور های کاپیتالیست هر چند شاید قسمتی از در آمد خود را از دست می دادند اما بورژوا به آن ها فرصت میداد تصور کنند آزادند و این حس رضایت درونی را افزایش می داد در مقابل در کشور های کمونیستی هر چند هیچ صاحب کارخانه ای وجود نداشت تا قسمتی از در آمدتان را تصاحب کند ولی دولت آنقد در جنبه های مختلف زندگی اعمال کنترل می کرد که غیر قابل تصور است برای مثال در جماهیر شوروی ده ها وزارتخانه وجود داشت که در مسائل ریز و درشت دخالت می کردند. آدام اسمیت پدر علم اقتصاد قبلا اثبات کرده بود که دولت ها نمی توانند تاجر خوبی باشند اما این مساله در کشور های کمونیستی به صورت بالینی آزمایش شد.

در نهایت نظر شما چیست آیا با همه این تجربه ها بشر راه نرفته ای دارد تا به پاسخ سوال های فوق برسد؟

حاشیه ای بر مبانی علم سیاست دکتر حاتمی

شناسنامه:

مبانی علم سیاست

دکتر محمد رضا حاتمی دکتر محمد لعل علیزاده

انتشارات پیام نور

کتاب را در محدوده زمانی نسبتا طولانی (نزدیک به یک سال) مطالعه کردم و این شاید یکی از دلایلی است که در انتهای کتاب به مشکل عدم همبستگی مطالب و سخت شدن دریافت مفاهیم برخورد کردم. به هر حال با توجه به مبانی بودن کتاب و چاپ آن در قالب کتاب های آموزشی پیام نور غیر ممکن است که شما مطلبی را در آن یاد نگرفته باشید.

مبانی علم سیاست به خودی خودی عنوانی مورد بحث است چرا که عده ای از اصل منکر علم بودن دانش های انسانی مانند سیاست هستند. و این یکی از نخستین سوال هاییست که با شروع به مطالعه کتاب به آن برخورد می کنید سوال ها رفته رفته پیچیده تر میشود و کتاب ها هر چه کمتر ایدئولوژیک زده باشند راحت تر می توانند سوال های بعدی را حلاجی کرده نقد و برسی نمایند. اشکال بنیادین نظام های سیاسی رابطه دولت و ملت و نیز چهره های دولت حقوق و نظریات پیرامون آن شاکله کتاب را شکل میدهند.

در علوم تجربی وقتی دانشمندان به اختلاف بر می خورند معملا با اجماع و برسی برخی نظرات هر چند که نسبتا درست هم باشند به حاشیه رانده می شوند. در علوم سیاسی اما نظریاتی منحصر به فرد و دارای نقاط قوت و ضعف هر چند که سال ها بعد مورد نقد عامه قرار گیرد می تواند رژیم های قدرتمندی مانند نازی های آلمان و کمونیست های شوروی را به وجود آورند. فلذا تئوری در علوم سیاسی کمی خطرناکتر از تئوری در سایر علوم است.

مطالعه اجمالی کتاب برای علاقه مندان پیشنهاد می شود.